ARAŞTIRMA SERGİSİ: ‘ENDİŞEYE MAHAL VAR’

26 Mayıs-9 Haziran 2017

 

Kent Sorunları ve Yerel Yönetimler Araştırma Merkezi (KEYEM); Marmara Üniversitesi bünyesinde 2004 yılında yerel yönetimlere kapasite geliştirme konusunda destek olmak ve kentin sorunlarına çözüm önerileri geliştirmek amacıyla kurulmuştur. 3 Şubat 2017 tarihi itibariyle 4. Yönetim dönemine Merkez Müdürü Yrd.Doç.Dr. Yasemin Çakırer- Özservet ile giren KEYEM, hızla 4 alt araştırma alanında lisans, lisansüstü mezun ve öğrencilerden gönüllü bir ekip kurmuştur. 20 gün içerisinde 40 kişilik bir ekip oluşumunun ardından Kent Çalışmaları, Yönetişim, Çocuk ve Kentteki Durumu ve Uluslararası Göç ve Toplumsal Uyum grupları çalışmalarına başlamışlardır. Şubat-Mart-Nisan ayları faaliyetlerini içeren ilk bültenlerinde çalışmalarının detaylarını görmek mümkündür. “Endişeye Mahal Var” sergisinde ise, Kent Çalışmaları ve Yönetişim araştırma gruplarının ortak hazırladıkları, bilimsel yöntemlerle İstanbul, Ankara, Konya ve Kırklareli illerinde çeşitli semtlerde yapılan alan çalışmalarının sunumları ve bu sunumlara uygun tematik değerlendirmeler, kente ve problemlerine yönelik arşiv derlemeleri vb. çalışmalar, tasarımlar sergilenmektedir. Her bir yerleşimde en az 5 (bazı yerlerde sayı 15’e çıkmıştır) olmak üzere yerleşimcilerle derinlemesine yarı yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiş ve sonuçları burada sunulmaktadır.

Neden Böyle Bir Sergi?

Son yıllarda kent yaşamında yeni bir boyut olarak karşımıza çıkan site tipi yaşamların zihnimizdeki mekânı ve mekân algısını değiştirdiği açıktır. Bu değişimin içerisinde kentli insanın güvenlik kaygıları had safhaya çıkmıştır. Elbette ki kent; oluşan, dönüşen, dönüştürülen bir yerdir, hatta yaşayan bir organizmadır ve sürekli olarak yeniden üretilme ve değişim geçirir. Kentli olmak, kentin bu dinamik ve devingen haline adapte olabilmek de demektir. Ancak kenti tasarlayan ve yönetenlerin ürettikleri mekânlar bu adaptasyonu ciddi zorlayacak düzeyde olabilmektedir. Ayrıca, günümüzde kentsel dönüşümün son hızla, neredeyse bütün kentlerde devam ettiği ve kentte yapılan her tür inşaa faaliyetinin kentsel dönüşüm olarak addedildiği görülmektedir. Yapılan şeylerin yanlışlarından sürekli dem vurulurken, bu durumdan etkilenen kentliye yeterince kulak verilmediği düşüncesinden hareketle bu alan çalışmaları yapılmıştır. Kente adapte olmak, kentin sorunlarıyla her dem hemhal olmak kentli için ağır bir yük olabilmektedir. Bu ağır yükün altında kentlilerin yorgun, endişeli ve korku içerisinde olmaları olağandır. Yapılan alan çalışmaları, kentlilerin endişelerine kulak kabartmaktan ibarettir.

Sergi Detayı ve Araştırma Süreci

“Endişeye Mahal Var” sergisinde toplamda 12 farklı yere ait çalışma sergilenmektedir. Çalışmalar İstanbul Avrupa yakasında, Başakşehir-Kayabaşı Mahallesi, Fatih-Karagümrük Mahallesi, Esenler-Havaalanı Mahallesi, Sarıyer-Reşitpaşa Mahallesi, Bayrampaşa-İsmetpaşa Mahallesinde; Anadolu yakasında ise, Üsküdar-Kandilli Mahallesi, Kartal-Topselvi Mahallesi, Pendik-Kaynarca Mahallesi ve Kartal- Esentepe Mahallesinde gerçekleştirilmiştir. Ayrıca İstanbul dışında, Ankara-Mamak İlçesi/Akpınar Mahallesi, Kırklareli-Vize İlçesi ve Konya/Selçuklu ilçesi Şeker Mahallesinde gerçekleştirilmiştir. Araştırmacılar, alan çalışmalarını yaparken, çalışma alanı olarak mahallenin fiziki koşullarını ve dönüşümle ilişkilerini saptayarak yola çıkmışlardır. Çalışılan bölgenin tarihi özellikleri, geçmişteki kent dokusu ve yapılaşmalar hakkında da veriler toplanmıştır. Mahalle meydanlarını analizle başlayan çalışmalar, hem yerel halkla ve hem de esnaarla birebir görüşmeler, derinlemesine mülakatlar şeklinde devam etmiştir. Alana Mart ayının ortasında çıkılmaya başlanmış ve Mayıs ayının 10’u gibi alan çalışmaları tamamlanmıştır. Yaklaşık 2 aylık bir süreyi kapsayan çalışmalar, fotoğraf çekimlerini gerçekleştirebilmek için özellikle mahallenin iç kısımları da dahil olmak üzere teknik gezilerle de bütünü kapsayacak şekilde dizayn edilmiştir. Bölgelerde yapılan alan çalışmalarında özellikle her kesimden bireyin karşılaşma/bir araya gelme noktası olan meydanlar, okullar ve kamu alanlarında gözlemler yapılmıştır. Alan çalışması yapılan yerlerde kentlilere, mülakatlarda komşuluk ilişkilerinden başlayarak, kentsel dönüşüme yönelik fikri, olduysa kentsel dönüşüm öncesi veya sonrası yaşananlar, mahallesini algısı, güvenlik algısı ve yaşadığı komşuluk birimi çevresi üzerine birçok soru yöneltilmiştir.

Araştırma Bulguları

Mahallelerin fiziki dokusu incelendiğinde, özellikle İstanbul tarihi yarım ada çevresinde yapılan çalışmalarda dar sokaklar, dar/orantısız kaldırımlar ve genel araç/insan trafiği sorunları dikkat çekmektedir. Geçmişte kırsal/yeşil alan bakımından oldukça zengin dokuya sahip olan bölgelerin çarpık kentleşme dolayısıyla yeşil alan tahribatına uğradığı da gözlenmiştir. İstanbul için oldukça geçerli olan ama diğer kentlerde de benzer yapıda seyreden, çok katlı yapıların oluşmasıyla birlikte kentlerin silüetleri değişmektedir. Park ve yeşil alanlara ayrılan alanların daralmasıyla birlikte, kentlerin var olan doğal dokusunun değiştiği, farklı şekiller aldığı ve doğal olanın neredeyse içinin boşaltıldığı söylenebilir. Alanda kentlilerin söylediklerine bakılırsa, bu çok katlı yeni yapıları hapishaneler gibi görmektedirler. Bununla birlikte, mahalle kültüründen uzak, yeni yapılaşan sitelerde yapılan görüşmelerde sadece bloklardan oluşan bu tip alanlarda kentliler sosyal hayatlarının sıfıra indiğini yalnızlaştıklarını vurgulamaktadırlar. Çok katlı yapıların bulunduğu bölgelerde çoğunlukla gelir seviyesinin diğer bölgelere oranla yüksek olduğu görülmüş, güvenlik önlemlerinin ve bireylerin kendilerini güvende hissetme arzularının da bu anlamda daha yüksek oranlarda olduğu anlaşılmıştır. Ancak bununla birlikte özellikle şehir merkezinden uzak alanlara kurulmuş olan bu çok katlı yapılaşmış bölgelerde, dar gelirli ve etnik, sosyal açılardan farklı olanlar için kiralık daire sorunu mevcuttur. Ev sahiplerinin kiracı konusunda aşırı seçici davranmasının gerekçesi olan kimi dairelerin terör gruplarının hücre evleri olarak kullanılması ve zaman zaman polis baskınlarıyla bu evlerde kalanların tutuklanması, bölge insanını daha endişeli kılmaktadır. Bu tür olaylar kentlinin yaşadığı bölgeye dair güvenini zedelemekte ve komşusuna endişe ile bakmasına neden olmaktadır. Alınan yanıtlar neticesinde dışarıdan bakıldığında halen mahalle kültürünün yaşandığı düşünülebilecek bölgelerde dahi, komşuluk ilişkilerinin eskiye nazaran oldukça azaldığı görülmüştür. Kentsel dönüşüm kavramını güvenlik kavramıyla ilişkilendiren kimi bireyler gelecekte kentsel dönüşüm yaşarsa, sonrasında mahallesinin (suçtan ve fiziki mekan kirliliğinden) temizlenerek daha düzenli bir hale geleceğini öngörmektedir. Kimisi de kentsel dönüşüm ile birlikte gelecek olan yeni komşularına dair şimdiden bir tedirginlik yaşamaktadır. Görüşülen kentlilerin büyük bir kısmı, yaşadıkları binalardaki ya da çevrelerindeki insanları tanımamaktan şikayetçidirler. Bununla birlikte deprem tehlikesine karşı riskli alan olarak ilan edilen ve bu yüzden kentsel dönüşüme uğrayan bölgelerde, yine çok katlı yapıların inşa edilmesi, inşaatta kullanılan kalitesiz malzemeler, düşük tavanlı yapılar, birbirine yakın olan bina kütleleri ve üstelik evini verdiği halde yüklü miktarda borcun altına girmeleri kentlileri germiş durumdadır. Ve bu durum kentsel dönüşüm ile ilgili oldukça tepkili söylemlerde bulunmalarına yol açmıştır. Alan çalışması yapılan her bölge kendine özgü bir karaktere sahiptir ve kentlilerin de yapısı buna göre farklılık arz etmektedir. Her bir çalışmadan edinilen bulgu o alana özgüdür ve genellenemez. Her bir bölgenin fiziki koşulları, bireylerin özel hayatlarında kendi mahallelerinde geçirdikleri zaman, medyada bölgeye dair çıkan haberler veya bölgedeki mahalle kültürü ile ilişkileri birbirlerinden farklılık arz etmektedir. Mahallelere yeni yerleşenlerle uzun bir süredir orada olanlar ve kiracı olanlarla ev sahibi olanlar arasında algı farklarının da olduğunu söylemek gerekir.